Boerenexperiment: kruidenrijk grasland in extensiveringsgebieden realiseren met niet kerende grondbewerking
Melkveebedrijf SVR Melkvee uit Ratum is van plan om 20 hectare grasland natuurinclusiever te beheren. Deze percelen liggen in een overgangsgebied nabij Natura 2000-gebied Willink Weust, ook wel aangeduid als extensiveringsgebied. Voor dit project werkt VALA, als collectief voor agrarisch natuurbeheer, nauw samen met deze melkveehouder en met loonwerkbedrijven uit de Achterhoek om de juiste machines voor grondbewerking en inzaaien in te zetten. Afgelopen week zijn de werkzaamheden voor de proeven van een van de boerenexperimenten van de Experimenteerregio Achterhoek uitgevoerd.
2 oktober 2024
De Achterhoek herbergt een groot aantal Natura 2000-gebieden. In de overgangsgebieden rondom deze natuurgebieden en langs KRW-watergangen (Kaderrichtlijn Water) wordt ingezet op extensivering. Het is van groot belang en zeer gewenst dat deze gronden beheerd blijven door (jonge) melkveehouders die willen blijven boeren.
Rob Geerts, ecoloog bij VALA: ‘Veel melkveehouders staan open voor het extensiveren in de overgangsgebieden, maar ze hebben wel ondersteuning nodig in de vorm van praktische handvatten en een passende compensatie voor het verlies aan opbrengst dat extensivering met zich meebrengt. Door Engels raaigras om te vormen naar kruidenrijke hooilanden en vervolgens een zesjarig contract in het kader van Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) aan te bieden, creëer je draagvlak bij boeren die bereid zijn deze stap te zetten.’
De uitgangssituatie bestaat vaak uit graslanden met weinig kruiden, waarbij de percelen zich veelal op natte gronden bevinden. Dit geldt ook voor de percelen die SVR Melkvee in Ratum wil omvormen. Ploegen en opnieuw inzaaien is hier niet wenselijk vanwege de grondsoort, met ondiep keileem en vochtige omstandigheden. Niet-kerende grondbewerking (NKG) in combinatie met het in- of doorzaaien van kruiden kan een geschikte methode zijn om op korte termijn kruidenrijk grasland te ontwikkelen.
Het experiment
Met zes verschillende NKG-bewerkings- en inzaaitechnieken werd ongeveer 20 hectare (verdeeld over 11 percelen) grasland met Engels raaigras bewerkt en ingezaaid met als doel deze in korte tijd om te vormen tot extensief kruidenrijk grasland dat voldoet aan de ANLb-criteria. Alle percelen zijn in- of doorgezaaid met hetzelfde inheemse kruidenrijke weidemengsel.
Rob Geerts: ‘De werkzaamheden van afgelopen week verliepen vlot. In slechts drie dagen tijd is het ons gelukt om vier verschillende machines naar Ratum te halen en ongeveer 20 hectare (9 percelen) met NKG-methoden in te zaaien met een kruidenrijk weidemengsel. Daarnaast zijn nog twee percelen doorgezaaid, respectievelijk met kruidenrijk maaisel uit de regio en kruidenrijk zaad. Er is ook een demoveld aangelegd waar alle varianten naast elkaar te bekijken zijn. De weersomstandigheden en bodemcondities waren ideaal voor het uitvoeren van deze werkzaamheden. Dit was ons niet gelukt zonder de accurate samenwerking met de loonwerkers en de inzet van de VALA-coördinatoren. De komende jaren moet blijken hoe effectief de verschillende bodembewerkings- en inzaaitechnieken zijn geweest. Voor resultaten van de inzaai is het nog te vroeg; pas in de loop van 2025 kunnen we iets zeggen over het aanslaan van de kruiden in de verschillende percelen.’
Korte termijn resultaat
In tegenstelling tot de gangbare methode van verschralingsbeheer, die meerdere jaren vergt om kruidenrijke percelen te ontwikkelen, kan met deze aanpak op kortere termijn resultaat worden behaald. Daarna is goed beheer cruciaal om de verdere ontwikkeling kansrijk te laten zijn. Rob Geerts: ‘Eerst moeten we beoordelen of de inzaai geslaagd is, dat is pas medio 2025 duidelijk. Hoewel, de ervaring leert dat je pas na ongeveer twee jaar een goed beeld krijgt van het uiteindelijke resultaat.’
Bijdrage aan verdienvermogen
Het project versterkt het verdienvermogen van de boer, en zorgt er voor dat ook deze kleinere percelen rendabel blijven. Als de inzaai succesvol is en het perceel voldoende verschillende kruiden bevat, dan is een perceel in principe ANLb-waardig en kan een beheervergoeding voor zes jaar worden afgesloten. Dit levert de boer direct een aanzienlijke compensatie per hectare voor de opbrengstderving op, want de grasproductie halveert ten opzicht van gangbaar grasland. Bij goed beheer kan er toch kwalitatief hoogwaardig en structuurrijk hooi worden geoogst, rijk aan mineralen, spoorelementen en gezonde voedingsstoffen, dat bovendien goed inpasbaar is in de bedrijfsvoering. Melkveehouder Menno Verink: ‘Het is voor mij een mooie manier om de kleinere percelen rendabel te krijgen. Dat ik daarmee bijdraag aan het behoud van de kleinschaligheid in Winterswijk en het vergroten van de biodiversiteit is mooi meegenomen.’
Voorwaarde is wel dat er gewerkt wordt met de juiste inheemse kruidenrijke weidemengsels, gericht op het vergroten van de biodiversiteit. Die zijn kostbaar. Zo hebben mengsels voor de inzaai van productief kruidenrijk grasland, de zogenoemde saladebuffetten met vlinderbloemigen en veredelde kruiden een ander doel, namelijk productie en hoge voederwaarden. Deze zijn wel waardevol als vervanging van Engels raaigras, maar niet geschikt voor de ontwikkeling van extensief kruidenrijk grasland en worden niet ANLb-waardig bevonden.
De Novag-doorzaaimachine legt het zaad onder de zode in een omgekeerde “T” in plaats van in een sleuf.
De overtopfrees in combinatie met een zaaimachine zorgt dat een perceel in 1 werkgang kan worden bewerkt en ingezaaid.
Op 1 perceel werd kruidenrijk maaisel van een nabijgelegen perceel uitgereden. Vooraf is het perceel kort gemaaid en gewiedegd.
Met de rijenfrees worden stroken van 15cm breed gefreesd, waar vervolgens in dezelfde werkgang de kruiden worden ingezaaid.
Kruidenrijk grasland in extensiveringsgebieden realiseren met niet kerende grondbewerking is een van de 12 innovatieprojecten en boerenexperimenten van Experimenteerregio Achterhoek.
Bekijk meer innovatieprojecten en boerenexperimenten op de projectpagina van de Experimenteerregio Achterhoek.