Het Markemodel voor toekomstbestendige landbouw

Nu klimaatdoelen, stikstof en achteruitgang van biodiversiteit maatschappelijk steeds urgenter worden, is er behoefte aan perspectief voor boeren. Verschillende maatschappelijke vraagstukken rond natuur, landschap, gezondheid, klimaat, leefomgeving en dierwelzijn raken de bedrijfsvoering van de boer en tuinder. Voor begrip, strategische ontwikkelruimte en gezamenlijke antwoorden is een goede dialoog tussen de ondernemer en partijen in zijn omgeving van belang. Een middel dat daaraan kan bijdragen is het Markemodel.

Wat is het Markemodel?

Het Markemodel is een aanpak waarbij boeren en sturende partijen samen tot een regionale, integrale set kwaliteitsdoelen en de bijbehorende beloningen komen voor een toekomstbestendige landbouw. Anders gezegd: geen top-down benadering, waarin een veelheid aan partijen via diverse regels en voorschriften stuurt hoe de boer moet boeren. In het Markemodel bepalen de sturende partijen met de boeren op regionale schaal gezamenlijk wat haalbare kwaliteitsdoelen zijn op het gebied van waterkwaliteit, biodiversiteit, ammoniak- en nitraatuitstoot en agrarisch natuurbeheer én wat de beloning is voor de individuele boer bij het behalen van de kwaliteitsdoelen.

Begin 2021 is het ontwerp voor het Markemodel gemaakt (Fase 1). Lees de samenvatting van het rapport

of de complete Rapportage GLB Pilot Het Markemodel, ontwerp voor een regionaal netwerksturingsmodel voor toekomstbestendige landbouw.

Bekijk de animatie over Het Markemodel in een notedop.

Markemodel in de praktijk

In Fase 2 (2022-2024) is de implementatiepilot gestart, waarin we het Markemodel doorontwikkelen. In twee gebieden in de Achterhoek: Winterswijk en ’t Klooster Zelhem testen we dit model in de praktijk. Doel van de pilot is het Markemodel gereed te krijgen voor toepassing in de praktijk in meerdere regio’s, zodat het daarna landelijk toegepast kan worden. De wens is:

• Toetsen of het model in de praktijk functioneert, zoals beoogd en beschreven.
• Het model en de implementatie wetenschappelijk laten analyseren, inclusief aanbevelingen voor verbeteringen.
• Protocollen en formats testen en doorontwikkelen voor o.a. het regionale omgevingsplan (ROP), het individuele bedrijfsontwikkelplan (BOP), de Markeraad en het stapelen van beloningen.
• Vervolgpilots voorbereiden in meerdere gebieden.
• Communiceren over het model, de ervaringen en de resultaten.

Proefgebieden

Afgelopen jaar hebben we benut om twee proefgebieden in de Achterhoek te zoeken. In deze gebieden Winterswijk en ’t Klooster Zelhem waren respectievelijk 20 en 15, dus totaal 35 boeren bereid om aan dit traject mee te doen. In de Markeraad werken publieke partijen (LNV (als opdrachtgever), Provincie Gelderland en Waterschap Rijn en IJssel) samen met private partijen (FrieslandCampina en Rabobank) aan milieudoelen op het brede terrein van: lucht, water en land. In het concept regio omgevingsplan (ROP) staat waar de prioriteiten liggen met betrekking tot de gebiedsspecifieke kwaliteitsdoelen. Prioriteiten in een regio krijgen een hogere beloningswaarde per punt vooruitgang. De boeren gingen vervolgens met het concept ROP aan de slag. Zij bekeken voor hun eigen bedrijf hoe ze welke kwaliteitsdoelen willen halen. Bij het maken van een bedrijfsontwikkelingsplan (BOP) kregen de boeren ondersteuning. Op basis van deze individuele prestaties bepaalden zij in De Boerenraad voor het gebied als geheel wat haalbare gebiedspecifieke kwaliteitsdoelen voor lucht, water en land zijn. Aan deze doelen is een waardering op basis van hun individuele score verbonden. Een waardering van goud, zilver en brons moet voor een extra prikkel om te presteren zorgen. Extra inzet en progressie richting de maatschappelijke doelen in 2030 wordt zo beloond. Tot op heden is het proces voorspoedig verlopen en is iedereen erg enthousiast.

Overdrachtsdialoog

Op 9 december 2022 waren Boerenraad en Markeraad voor een zogenaamde dealdialoog bijeen om een deal te sluiten. Het ROP, de monitoring en waarderingen werden toen vastgesteld en partijen sloten een maatschappelijk contract af. Er is een budget van beloningen voor bovenwettelijke prestaties beschikbaar van 480.000 euro tot 2024.

Een belangrijke motivatie voor de boeren van het Markemodel is dat inspanning wordt beloond. Ook speelt mee dat je als bedrijf je eigen keuze kunt maken en dat het model perspectief biedt. Via de dialoog in dit model hebben de boeren invloed. Het spreekt de boeren aan dat de doelen gebiedsspecifiek zijn en er dus rekening wordt gehouden met regionale omstandigheden en prioriteiten. Ook voor de sturende partijen blijkt het Markemodel te werken. Het werkt efficiënter om gezamenlijk op te treden en de kans om doelen echt te halen neemt toe, omdat de sturing eenduidiger wordt. Het bepalen van de ambitie en beloningswaarde van progressie wordt vooraf met de boeren afgestemd op basis van reële kengetallen van de bedrijfsvoering van de boeren.

De dialoogpartners Boerenraad en Markeraad met projectondersteuners binnen het Markemodel in de Achterhoek en VALA als penvoerder en dialoogpartner.

Bekijk hier de video van het Markemodel in de praktijk tijdens de dealdialoog.

Hoe nu verder?

Na de deal start de uitvoering. Er zijn drie themagroepen lucht, water en land actief, zodat boeren van elkaar kunnen leren. De boeren gebruiken in het traject o.a. de Kringloopwijzer om hun bedrijfsvoering te monitoren. Ook maken evaluatie en voortgangsgesprekken met een adviseur en gezamenlijke bijeenkomsten onderdeel uit van het proces om de cijfers meer inhoud te geven.

Meer informatie

Contactpersoon: IJsbrand Snoeij, projectleider Pilot GLB Het Markemodel, M 06 53 76 53 04, E ij.snoeij@de-vala.nl

Dit is een pilot van VALA en Vruchtbare Kringloop Achterhoek (VKA) in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Doel van de pilot is het Markemodel gereed krijgen voor toepassing in de praktijk in meerdere regio’s, zodat het daarna landelijk toegepast kan worden. Deze GLB-pilot wordt gefinancierd door: